به گزارش پایگاه خبری hse : امروزه نیروی برق در تمام زندگی بشر رسوخ نموده و با پیشرفت صنعت به طور چشمگیری در تاسیسات و تجهیزات مورد استفاده قرار می­گیرد. به دلیل استفاده گسترده از نیروی برق در صنعت و کارگاه­های صنعتی، حوادث برق­گرفتگی نیز بخش عمده­ای از حوادث ناشی از کار را تشکیل می­دهند. در مقاله حاضر اصول ایمنی کار با تجهیزات الکتریکی، برق فشار قوی و برق فشار ضعیف به صورت اجمالی مورد توجه قرار گرفته است و جهت کاهش حوادث برق­گرفتگی و کاهش خسارت به تجهیزات الکتریکی راهکارهایی ارائه گردیده است.

گروه هدف: مدیران محترم صنایع ،تعمیرکاران وسایل الکتریکی و تکنسین های برق

اهداف:

1) آشنائی گروه هدف با اصول ایمنی کار با تجهیزات الکتریکی در جهت کاهش حوادث ناشی از  برق گرفتگی

2) کاهش خسارات به تجهیزات الکتریکی بواسطه عدم رعایت اصول ایمنی در کار با تجهیزات الکتریکی

مقدمه

امروزه نیروی برق در تمام ابعاد زندگی بشر رسوخ نموده است تا جائی که دیگر نمی­توان گفت که برق کارها را آسان نموده است بلکه باید گفت زندگی بدون برق مشکل شده است. برق بزرگترین خدمتگزار انسان شده است ولی اگر با این خدمتگزار عاقلانه رفتار نشود می­تواند در زمره بزرگترین قاتل­ها به حساب آید.

بدن انسان در برابر عبور جریان الکتریسیته مانند یک هادی با مقاومت نسبتاً بالا عمل می­کند که در اثر عبور جریان برق از بدن حرادت زیادی تولید می­شود.

عوارض ناشی از عبور جریان از بدن

 عوامل و پارامترهای ذیل عوارض عبور جریان از بدن را مشخص می­کنند :

1) ولتاژ جریان، شدت جریان، فرکانس یا تواتر جریان و نوع جریان عبوری

2) مسیر عبور جریان و مدت عبور جریان

3) امپدانس یا مقاومت بدن که بسته به رطوبت پوست، ضخامت چربی، نوع پوست، سطح تماس و عوامل دیگر از 500 تا 10000 اهم متغیر می­باشد.

علل برق­گرفتگی

برق گرفتگی به شش علت رخ می­دهد:

1) تماس با سیم برق­دار (فاز).

2) تماس به سیم نول در شرایط یکسان نبودن ولتاژ در فازهای مختلف.

3) قرار گرفتن بدن بین نول و زمین و عبور جریان مدار از بدن.

4)  تماس با بدنه برق­دار شده دستگاه­ها.

5) تخلیه بارهای الکتریکی ذخیره شده در دستگاه­های برقی در زمان خاموش بودن آنها (اثر خازنی دستگاه­.

6) ایجاد اختلاف ولتاژ  بین دو قسمت از بدن.

احتمال مرگ بر اثر جریان برق بسته به محل ورود و خروج جریان متفاوت می­باشد. جدول 1 میزان خطر و احتمال وقوع آن را بر حسب مسیر جریان نشان می­دهد.

جدول1) میزان خطر و احتمال وقوع آن را بر حسب مسیر جریان برق

مطابق با تحقیقات صورت گرفته، شدت جریان 25 میلی آمپر در مدت زمان 1/0 ثانیه می­تواند باعث مرگ یک انسان شود. البته مقادیر مذکوردر افراد مختلف متفاوت می­باشد.

 اثرات عبور جریان برق از بدن

عبور جریان برق از بدن می­تواند اثرات زیر را در بر داشته باشد :

  1) تولید حرارت.

  2) صدمات ناشی از سقوط

  3) شکستگی استخوان­ها به علت انقباضات شدید و ناگهانی

  4) صدمه به کلیه­ها، سیستم اعصاب و قلب

  5) اثرات الکتروشیمیائی و صدمات ارگانیک دیگر

مقابله با برق­گرفتگی

با رعایت موارد زیر می­توان خطر برق­گرفتگی را کاهش داد :

   1) مقاومت الکتریکی بین بدن و زمین را زیاد نمود. (از طریق استفاده از فرش یا سکوی عایق و دستکش و کفش مناسب).

   2) مسیرهای دیگری جهت عبور جریان با مقاومت بسیار پائین بوجود آورد.(ارت نمودن دستگاه­ها و هادی­ها).

   3) قطع سیم برگشت فاز از محل ترانس­ها و ژنراتورها (قطع ارتباط فاز با زمین)

   4) در صورت امکان استفاده از ولتاژهای پائین

برق فشار ضعیف

در حین کار با مدارات و وسایل الکتریکی باید نکات ایمنی زیر را رعایت نمود:

  1) همیشه باید سیم­های برق را برقدار فرض نمود.

  2) جهت تشخیص مدار الکتریکی از وسایل مناسب استفاده شود.

  3) هنگام کار با مدارات و تجهیزات الکتریکی از تجهیزات حفاظتی مناسب استفاده شود. (از قبیل دستکش لاستیکی، کفش عایق، عینک و نقاب حفاظتی، زیر پائی لاستیکی، انبرهای حفاظتی، فیوز گیرها و ابزاآلات عایق).

  4) همیشه از علائم خطر استفاده شود.

5)    مکان­های مخاطره آمیز محصور شوند.

6) از نردبان­های فلزی استفاده نشود.

7) هرگز مدارات الکتریکی با لامپ امتحان نشود زیرا در صورت ترکیدن لامپ عواقب وخیمی در پی خواهد داشت.

8) بطور منظم و مرتب برنامه بازدید از تجهیزات و سیم­های الکتریکی ترتیب داده شود و وسایل، تجهیزات، کلیدها و فیوزهای فرسوده و خراب بلافاصله از کارگاه خارج و معدوم شود.

9) توصیه می­شود در هنگام کار بر روی مدارات الکتریکی افراد به تنهائی اقدام بکار ننمایند.

  10) تعمیر وسایل برقی به افراد ماهر واگذار شود.

  11) سیم­های وسایل الکتریکی که از ولتاژ بالای24 ولت استفاده می­کنند به دوشاخه ارت دارمتصل شوند.

  12) کلیه دستگاه­های سیار با کلید و فیوز به شبکه وصل شود.

  13)  هرگز از سیم­ها بیش از حد توصیه شده بار کشیده نشود. جدول 2 جریان مجاز بعضی از سیم­ها را نشان می­دهد.

جدول2) جریان مجاز بعضی از سیم­های نازک جهت مصارف ساختمان و کشاورزی

برق گرفتگی

داشتن اطلاعات در مورد برق، نحوه نصب وسایل روشنایی و تعمیر بعضی از اسباب برقی برای همگان ضروری به نظر می رسد. آموزش تدریجی این مسائل از سنین نوجوانی یکی از ضروری ترین موارد آموزشی عصر ما تلقی می شود.

 بدن انسان هادی جریان برق است. اگر بدن انسان به برق اتصال پیدا کند منجر به عبور جریان برق از بدن فرد به زمین خواهد شد. در جریان برق گرفتگی علاوه بر سوختگی پوست که محل ورود و خروج جریان برق را شامل می شود بافتها هم دچار آسیب می شود. اگر جریان برق از قلب عبور کرده باشد منجر به اختلال در سیستم قلب و اگر از مغز عبور کند منجر به مهار مرکز تنفس و وقفه تنفسی خواهد شد.

 برق گرفتگی به دو دسته تقسیم می شود.

۱- با ولتاژهای بالا

۲- با ولتاژهای پائین

در موارد با ولتاژ بالا، حتماً بدن لازم نیست مستقیم با سیم یا کابل برق تماس داشته باشد بلکه ممکن است در فاصله ۲0 متری هم جریان برق از هوا عبور کند و به بدن فرد منتقل شود و باعث برق گرفتگی شود. در این موارد هر چقدر ولتاژ برق و رطوبت هوا بالا باشد میزان انتقال و آسیبی که به بدن وارد می شود بیشتر است.

  موارد ولتاژ پائین بیشتر در خانه اتفاق می افتد. مثلاً فرد از سیم لخت و یا وسایل برقی مخصوصاً آن دسته از وسایل که در آنها آب ریخته می شود آسیب می بیند.ممکن است از طریق کلید برق برق گرفتگی ایجاد شود.

در برق گرفتگی با ولتاژ پائین بدن فرد دچار لرزش می شود حال آنکه در موارد با ولتاژ بالا بدلیل گرفتگی عضلات، منجر به اتصال دائم با آن وسیله خواهد شد.

کمکهای اولیه که در برق گرفتگی با ولتاژ پائین در منزل می توانیم انجام دهیم رعایت جوانب احتیاط است. مسائلی است که فرد کمک کننده باید انها را رعایت کند. بدین ترتیب که تا وقتیکه جریان برق به مصدوم متصل است نباید به مصدوم دست بزنیم. ابتدا باید جریان برق قطع شود که با قطع کردن فیوز یا کشیدن دو شاخه از پریز ممکن می شود.

 بعد از قطع جریان برق باید بدن مصدوم را از اتصال به لوازم برقی جدا کرد. فرد کمک کننده باید دمپایی لاستیکی به پا کند و یا اگر زمین خیس است از چند روزنامه برای خشک کردن استفاده کند و توسط یک چوب و یا هر چیزی که غیر رسانا است فرد مصدوم را از محل که برق در آن وجود دارد دور کند.

بعد از قطع ارتباط برق در ابتدا باید تنفس مصدوم را کنترل کرد. اگر تنفس نداشت باید تنفس دهان به دهان انجام شود. بالافاصله باید ضربان قلب و نبض کنترل شود. در صورتیکه نبض وجود نداشت ماساژ قلبی ضروری است.

در هر نوع برق گرفتگی شخص باید به بیمارستان منتقل شود و باید تا ۲۴ ساعت تحت نظر باشد. البته تا رسیدن به پزشک یکبار تنفس مصنوعی و همچنین 5 بار ماساژ قلبی لازم است.

در برق گرفتگی با ولتاژ بالا تا زمانی که جریان برق قطع نشده حتی نمی توان به مصدوم نزدیک شد چون در فاصله 6 متری هم ممکن است به فردی که می خواهد کمک کند برق منتقل شود.

 نکاتی که باید در هنگام صاعقه رعایت شود تا باعث پیشگیری از برق گرفتگی شود:

۱- دوری از درختان و پایه های برق.

۲- گریز از روی ارتفاعات.

۳- خوابیدن روی زمین یا جای گود.