بنابر آخرین آمار ارایه شده در سال ۱۳78، 8۱۲ ایستگاه آتش‌نشانی در سطح شهرهای کشور در حال بهره‌برداری بوده  و بنابه همین آمار، در سال مذکور کل شهرهای کشور با توجه به استانداردهای مورد استناد ستاد هماهنگی امور ایمنی و آتش‌نشانی کشور با کمبود ۳5۱ ایستگاه آتش‌نشانی مواجه بوده‌اند. یعنی در کل شهرهای کشور ۴۳ درصد کمبود در این زمینه به ثبت رسیده است.

از جنبه کیفی نیز مطالعه انجام شده در چارچوب پروژه «طراحی تیپ ایستگاه‌های آتش‌نشانی» در خصوص کیفیت کالبدی و عملکردی ایستگاه‌های آتش‌نشانی کشور بیان کننده آن است که تعداد قابل ملاحظه‌ای از ایستگاه‌های آتش‌نشانی دارای مسایل، مشکلات، کمبودها و نارسایی‌های جدی و فراوان می‌باشند؛ به‌گونه‌ای که حتی ایستگاه‌های تازه تاسیس در شهر تهران نیز در جرگه این ایستگاه‎ها قرار دارند.

موقعیت نامناسب استقرار فضاهای ایستگاه نسبت به یکدیگر و نسبت به شبکه حرکتی شهری مجاور ایستگاه، کمبود یا فقدان برخی فضاهای لازم و ضروری، ابعاد و اندازه ناکافی فضاهای اصلی به ویژه آشیانه‌ها، تاسیسات مکانیکی (حرارتی و برودتی) و برقی نامناسب و ناکافی، عدم توجه کافی به دو مقوله اساسی آسایش و ایمنی کارکنان در طراحی و سازمان‌دهی فضاهای ایستگاه، روشنایی و تهویه طبیعی و مصنوعی ناکافی و نامطلوب به ویژه در آشیانه وسایل نقلیه عملیاتی و غیره، از جمله مسایل، مشکلات، کمبودها و نارسایی‌های موجود در سطح ایستگاه‌های آتش‌نشانی کشور هستند که باعث کاهش کارآیی و بهره‏وری ایستگاه‌های آتش‌نشانی گردیده، محیط نامناسبی را جهت فعالیت کارکنان آنها به وجود آورده‌اند.

بررسی مذکور همچنین بیان‌گر آن است که تاکنون ضوابط و مقررات مدون و مصوبی در زمینه طراحی و احداث ایستگاه‌های آتش‌نشانی تهیه و تدوین نگردیده و فعالیت‏های انجام شده در این خصوص به صورت موردی و پراکنده صورت گرفته و فاقد انسجام و جامع نگری لازم بوده است. از این‌رو فقدان ضوابط و مقررات لازم و کافی در زمینه طراحی ایستگاه‏های آتش‌نشانی و عدم توجه به کار کارشناسی و علمی در این زمینه، یکی از مهم‏ترین عوامل موثر در ایجاد مسایل و مشکلات کیفی و ساختاری موجود در ایستگاه‌های آتش‌نشانی کشور به شمار می‌آید. به همین دلیل در صورت تهیه، تدوین و تصویب ضوابط و مقررات مورد نظر و تعیین سازوکاری که ضمانت اجرای آنها را دربرداشته باشد، احتمال ارتقای کیفیت ساختار ایستگاه‌های آتش‌نشانی آتی به طور مضاعفی افزایش می‌یابد که این امر به منزله افزایش کارآیی و بازدهی ایستگاه‌های آتش‌نشانی خواهد بود. باتوجه به این ضرورت، تهیه و تدوین ضوابط و مقررات طراحی ایستگاه‌های آتش‌نشانی کشور به عنوان محصول نهایی بخش مطالعاتی پروژه «طراحی ایستگاه‌های تیپ آتش‌نشانی کشور» تعریف شد و مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. ضوابط و مقررات مذکور پس از تدوین و تصویب، به عنوان ملاک و معیار طراحی ایستگاه‌های آتش‌نشانی قابل استناد خواهند بود.

در تهیه این مجموعه مطالعات، استانداردهای جهانی که از سوی مراجع معتبر بین‌المللی در زمینه طراحی ایستگاه‌ها ارایه شده‌اند، سوابق و تجارب کشور و نظرات کارکنان و کارشناسان مربوطه مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته‌اند تا نتیجه نهایی دارای دو ویژگی به هنگام بودن اطلاعات و مستندات علمی پایه و همخوان بودن ضوابط و مقررات تدوین شده با شرایط عمومی و محلی کشور باشد.

نگرش حاکم در تدوین مجموعه مذکور، نگرشی جامع و کلان بوده و تلاش شده تا ضوابط و مقررات، دربرگیرنده کلیه موضوعات عمومی و قابل طرح در ارتباط با  انواع ایستگاه‏های آتش‌نشانی  باشد. لذا تفاوت‏های احتمالی ناشی از ابعاد و کلاس مختلف ایستگاه‏ها یا شرایط خاص آنها، مورد تفکیک و تمایز قرار نگرفته‌اند. به همین دلیل طبقه‌بندی صورت گرفته براساس موضوع و نه براساس ابعاد، کلاس و عملکرد ایستگاه بوده است. به عبارت دیگر مجموعه ضوابط و مقررات مذکور به عنوان مجموعه‌ای پایه و جامع این امکان را فراهم می‌کند تا در صورت لزوم به اختصاصی کردن ضوابط مذکور بر اساس ابعاد، کلاس و عملکرد ایستگاه و سایر عوامل احتمالی مبادرت گردد که این امر عموما از طریق حذف و اضافه برخی ضوابط و تعدیل مولفه‌های کمی ارایه شده امکان‌پذیر است.

در تهیه ضوابط و مقررات، دو عامل زمان و مکان نقشی اساسی دارند و مصادیق این عوامل در قالب متغیرهای اجتماعی، اقتصادی، محیطی، جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی ظهور می‌کنند که این امر به منزله ضرورت تغییر، اصلاح و تکمیل ضوابط و مقررات در شرایط متفاوت زمانی و مکانی است. لذا مجموعه مذکور نیز از این امر مستثنی نیست و باید به طور مستمر مورد بررسی و بازنگری قرار گیرد. مجموعه فعلی به عنوان «مجموعه‏ای حداقل» امکان تهیه و تدوین مجموعه‌ای جامع‌تر و کامل‌تر مبتنی برکاری دقیق، علمی و کارشناسی را در آینده فراهم می‌سازد.

مجموعه ضوابط و مقررات طراحی ایستگاه‏های آتش‌نشانی کشور در شش فصل تهیه و تدوین شده‌ است که عبارتند از :

۱- کلیات

۲- ساختمان اصلی ایستگاه

۳- آشیانه وسایل نقلیه عملیاتی

۴- محوطه ایستگاه

5- تاسیسات خاص

6- توصیه‌ها

 در ایستگاه آتش‌نشانی احراز «زمان مجاز اعزام به ماموریت» که عبارت است از «زمان دسترسی کارکنان عملیاتی به وسایل نقلیه عملیاتی به علاوه زمان لازم برای خروج وسایل مذکور از ایستگاه» که پس از اعلام عملیات برابر ۳۰ ثانیه تعیین شده است، مهمترین راهبرد طراحی محسوب می‌گردد. بدین ترتیب سازمان‌دهی فضایی ایستگاه باید براساس احراز زمان مذکور صورت گیرد و سایر عوامل مهم و موثر در طراحی براین اساس مورد ملاحظه قرار گیرند.

احراز «زمان مجاز اعزام به ماموریت» همواره و در همه حال باید با اتخاذ تدابیر و تمهیداتی در طراحی همراه باشد که امنیت کامل کارکنان عملیاتی را که با شتاب و سرعت بالا در زمان مذکور به فعالیت مشغول‏اند، تضمین کند و آسیب دیدگی‌ها و حوادث معمول و متداول در حین فعالیت را به حداقل ممکن برساند.

۱- ورودی، نما و حجم ساختمان و سایر عناصر ایستگاه باید به گونه‌ای مکان یابی و طراحی گردند که رهگذران و وسایل نقلیه عبوری به آسانی و به سهولت قادر به تشخیص، دسترسی و ارتباط با آن باشند.

۲- محوطه مقابل ساختمان که با درختان و گیاهان آرایش می‌شود باید به طریقی باشد که مانع عملیات، دید و حرکت سریع و پرشتاب وسایل نقلیه عملیاتی نگردد.

۳- بخش عملیاتی ساختمان ایستگاه نباید بیش از دو طبقه ارتفاع داشته باشد.

۴- در صورت استفاده مشترک از یک فضا برای بیش از یک عملکرد، باید توجه داشت که عملکردهای مذکور با یکدیگر همخوانی داشته باشند باعث ایجاد اختلال در کار یکدیگر نشوند.

5- جز در شرایط ویژه، ورود مستقیم و بدون حدفاصل وسایل نقلیه عملیاتی از ایستگاه به جاده یا هر نوع شبکه حرکتی دیگر مجاز نیست.

6- اختلاف نور و روشنایی فضای بیرون و درون ساختمان نباید به اندازه‌ای باشد که باعث ایجاد اختلال در دید شود.

7- لازم است کلیه چراغ‌های ضروری ایستگاه همزمان با اعلام عملیات در شب به طور خودکار روشن و درب‌های آشیانه نیز باز شوند.

۲- ساختمان اصلی ایستگاه

 

۲-۱- اتاق مخابرات

 

ارتباط ستاد فرماندهی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با ایستگاه‌هایی که باید جهت عملیات نیرو اعزام کنند از طریق دستگاه بی‌سیم صورت می‌گیرد. از این‌رو در کلیه ایستگاه‌های آتش‌نشانی برای این منظور فضایی تحت عنوان اتاق مخابرات در نظر گرفته می‌شود.

موقعیت مکانی اتاق مخابرات باید نسبت به خروجی آشیانه و خروجی ایستگاه به گونه‌ای باشد که ضمن دادن اطلاعات مربوط به مقصد عملیات، بر خروج مطمئن وسایل نقلیه عملیاتی از آشیانه و محوطه ایستگاه نظارت داشته باشد. در ایستگاه‌هایی که خروجی آشیانه و ایستگاه، یک فضای واحد است، باید دید مناسب نسبت به این فضای واحد تامین گردد. در صورت مجاورت اتاق مخابرات با شبکه‌های حرکتی مجاور ایستگاه می‌توان به عنوان اتاق اطلاعات (دریافت خبر از مراجعان و راهنمایی آنها) نیز استفاده کرد.

۲-۱-۱- اتاق مخابرات جهت ایجاد امکان شنیدن کامل باید عایق‌بندی صوتی شده باشد.

۲-۱-۲- اتاق باید به گونه‌ای طراحی و مکان یابی شود که از دید کامل به شبکه حرکتی مجاور ایستگاه، خروجی آشیانه‌ها و ورودی ایستگاه برخوردار باشد و ورود و خروج کلیه افراد به ساختمان را زیرنظر داشته باشد و کنترل کند.

۲-۱-۳- قسمت جلو و بالای این محل باید شیشه‏ای باشد و شیشه طوری نصب گردد که شخص بتواند دیدی با زاویه ۱8۰ درجه داشته باشد.

۲-۱-۴- این اتاق باید از مصالح ضد حریق ساخته شده باشد تا از کلیه زیان‌های تخریب کننده ناشی از حریق که باعث ایجاد اختلال در دستگاه‌های هشدار دهنده می‌شود در امان باشد.

۲-۱-5- در اتاق مخابرات می‏باید فضای لازم جهت نصب جداول و نقشه‌های ضروری برروی دیوار پیش‌بینی شده باشد.

۲-۱-6- برای کارکنان کشیک شب (در صورتی که بیش از یک نفر باشند) باید یک تختخواب (ترجیحا تاشو) پیش‌بینی کرد.

۲-۱-7- اتاق باید دارای ارتباط و دسترسی مطلوب با آشیانه وسایل نقلیه باشد.

۲-۱-8- اتاق مخابرات باید در مقابل تابش اشعه خورشید و خیرگی ناشی از آن محافظت شده باشد.

۲-۱-9- سطح زیاد شیشه در اتاق مخابرات نباید باعث ایجاد اثر گلخانه ای و افزایش زیاد دمای فضای مذکور شود.

 

۲-۲- بخش مدیریت و اداری

 

رییس ایستگاه و کارکنان اداری یعنی کارکنان غیرعملیاتی در ایستگاه وظیفه رسیدگی به امور مدیریتی و اداری را در ساعات اداری به عهده دارند و حضور آنها برخلاف کارکنان عملیاتی محدود به ساعات مشخص و محدودی از روز است. به همین دلیل موقعیت مکانی اتاق رییس ایستگاه و بخش اداری باید خارج از محدوده فعالیت و مسیرهای حرکتی کارکنان عملیاتی ایستگاه باشد.

۲-۲-۱- موقعیت اتاق رییس ایستگاه و بخش اداری نسبت به ورودی ساختمان باید به گونه‌ای باشد که مراجعان بدون عبور از فضاهای مورد استفاده و تردد کارکنان عملیاتی، امکان دسترسی به این فضاها را داشته باشند.

۲-۲-۲- موقعیت استقرار اتاق رییس ایستگاه باید به گونه‌ای باشد که امکان بازدید مستمر از بخش‌های مختلف ایستگاه و نظارت برآنها وجود داشته باشد.

 

۲-۳- اتاق فرمانده

 

فرمانده ایستگاه آتش‌نشانی که مسوولیت گروه‌های عملیاتی را به عهده دارد از نظر سازمانی بالاترین سمت عملیاتی در یک ایستگاه است. به همین دلیل باید فضای مستقل و معینی را به عنوان اتاق فرمانده در برنامه‌ریزی فضایی ایستگاه آتش‌نشانی جهت تمرکز فعالیت‌های فرمانده – و در صورت لزوم معاون یا معاونان فرمانده – در نظر گرفت.

۲-۳-۱- اتاق فرمانده ایستگاه باید به اتاق مخابرات، ارتباط و دسترسی سریع داشته باشد.

۲-۳-۲- در اتاق فرمانده باید فضای کافی جهت تختخواب (ترجیحا تاشو)، میز کار و بایگانی پرونده‌ها پیش‌بینی شده باشد.

 

۲-۴- آسایشگاه (استراحتگاه + فضاهای بهداشتی)

 

در طول ۲۴ ساعت فعالیت کارکنان عملیاتی در ایستگاه در یک نوبت کاری، استراحتگاه مکانی است که از آن بیشترین استفاده زمانی نسبت به سایر فضاها به عمل می‌آید. به طوری که حدود یک سوم از زمان کارکنان حین استراحت شبانه درآن سپری می‌شود. آتش‌نشانان و امدادگران در زمان حضور در ایستگاه همواره در حال آماده‌باش کامل و در زمان عملیات همواره در معرض خطر و آسیب‌دیدگی جدی ناشی از حوادث مختلف هستند که این موضوع موجب افزایش مضاعف فشار عصبی و روانی بر آنها می‏شود. اضطراب و تنش بسیار زیاد شغلی، ایجاد فضایی مناسب و مطبوع جهت استراحت کامل و بدون مزاحمت آنان ضروری می‌سازد. تامین چنین فضایی کاهش نسبی تنش و اضطراب و افزایش کیفیت کار را دربرخواهد داشت.

۲-۴-۱- فضای رختکن، سرویس‌های بهداشتی، دوش‌ها و کمدخانه (جهت نگهداری لباس رسمی آتش‌نشان‌ها، پتو و بالش، لوازم شخصی و …) باید در مجاورت استراحتگاه باشند، ولی موقعیت آنها به گونه‌ای نباشد که استفاده از آنها باعث ایجاد سروصدا و سلب آسایش کارکنان در حال استراحت گردد.

۲-۴-۲- فضای استراحتگاه باید حتی‌الامکان از سکوت و آرامش کافی برخوردار باشد. لذا مجاورت این فضا با فضاهایی که به واسطه عملکردشان مولد سروصدای مزاحم جهت استراحت کارکنان هستند، مجاز نیست.

۲-۴-۳- موقعیت فضای استراحتگاه در ایستگاه باید به گونه‌ای انتخاب گردد که سروصدای ناشی از کاربری‌های مجاور ایستگاه باعث ایجاد اختلال در استراحت کارکنان نگردد.

۲-۴-۴- استفاده از تخت‌های دو طبقه در استراحتگاه مجاز نیست.

۲-۴-5- ابعاد و مساحت استراحتگاه باید براساس ابعاد و نحوه استقرار تخت‌ها و عرض راهروهای حدفاصل تخت ها به گونه‌ای تعیین شود که در زمان اعلام عملیات فضای کافی و ایمن جهت دسترسی سریع کارکنان در حال استراحت بدون احتمال برخورد با سایر تخت‌ها و کارکنان تامین گردد.

۲-۴-6- استراحتگاه باید دارای دسترسی بسیار سریع و ایمن به آشیانه باشد.

 

۲-5- نشیمن

 

فضای نشیمن پس از فضای استراحتگاه که حدود یک سوم زمان کارکنان عملیاتی در هنگام استراحت شبانه در آن سپری می‌شود، دومین فضایی است که بخش عمده‌ای از زمان کارکنان جهت تماشای تلویزیون، صحبت کردن، روزنامه‌خوانی، صرف چای و … در آن می‏گذرد. این فضا عموما در مجاورت غذاخوری و آشپزخانه پیش‌بینی می‌شود.

۲-5-۱- فضای نشیمن باید از عمق دید، چشم انداز و روشنایی طبیعی مطلوب و مناسبی برخوردار باشد.

۲-5-۲- این فضا باید حتی المقدور در برابر آلودگی صوتی محیط اطراف عایق‌بندی شده باشد.

۲-5-۳- طراحی فضای نشیمن باید براساس استقرار صندلی‏ها و راحتی‏ها در کنار دیوار و تامین فضای حرکتی کافی از میان آنها که حرکت سریع و ایمن را در زمان اعلام عملیات مقدور سازد، انجام گیرد.

۲-5-۴- باز شدن درب فضاهای مجاور به فضای نشیمن به تعداد زیاد که باعث کاهش جبهه‌های مناسب جهت استقرار صندلی‌ها و راحتی‌ها می‌گردد و با افزایش مسیرهای حرکتی در این فضا و تبدیل آن به هال ارتباطی، عملکرد این فضا را مخدوش می‌سازد، مجاز نیست.

۲-5-5- در طراحی فضای نشیمن، پیش‌بینی فضایی جهت استقرار تلویزیون که در موقعیت دید مناسبی نسبت به راحتی‌ها و صندلی‌‌ها باشد و باعث اختلال در حرکت افراد نگردد ضروری است .

۲-5-6- لازم است نشیمن ارتباط و دسترسی مناسبی با آشپزخانه و غذاخوری داشته باشد.

 

۲-6- آشپزخانه

 

حضور یک شبانه روز کامل کارکنان عملیاتی در یک نوبت کاری در ایستگاه آتش‌نشانی پیش‌بینی فضاهای مرتبط با فعالیت‌های عادی روزانه را ضروری می‌سازد. صرف حداقل سه وعده غذای روزانه یعنی صبحانه، ناهار و شام ایجاب می‌کند که فضایی با تمام امکانات لازم و کافی جهت نگهداری مواد غذایی، آماده‌سازی، پخت و پز، سرو و شستشو در نظر گرفته شود. هرچند این احتمال وجود دارد که غذای کارکنان در مکانی خارج از ایستگاه تهیه گردد، ولیکن همواره باید احتمال‌های منطقی آتی را در نظر گرفت. به ویژه این احتمال که در آینده طبخ غذا در مکان ایستگاه صورت گیرد. بنابراین پیش‌بینی یک آشپزخانه مجهز با امکان سرویس‌دهی بالا ضروری است.

۲-6-۱- موقعیت و طراحی آشپزخانه باید به‌گونه‌ای باشد که باعث انتشار بوی غذا در فضای ایستگاه نگردد، همچنین از نور و تهویه طبیعی و مصنوعی مناسبی برخوردار باشد.

۲-6-۲- در آشپزخانه ایستگاه باید متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه، فضای کافی جهت اجاق گاز، سینک ظرفشویی، یخچال، انباری کوچک و کابینت در نظر گرفته شود.

۲-6-۳- در کفسازی، دیوارها و سقف آشپزخانه باید از مصالح قابل شستشو استفاده گردد.

۲-6-۴- آشپزخانه باید ارتباط و دسترسی مناسبی با غذاخوری و نشیمن داشته باشد.

 

۲-7- غذاخوری

 

فضای غذاخوری با توجه به نوع و ابعاد ایستگاه و تعداد کارکنان یا سایر ملاحظات می‌تواند به صورت مشترک با فضای آشپزخانه مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به محدود بودن ساعات استفاده از این فضا به عنوان غذاخوری؛ در سایر اوقات می‌توان از آن جهت مطالعه، روزنامه‌خوانی، بازی شطرنج و سرگرمی‌هایی از این قبیل استفاده کرد.

– با توجه به مجاورت فضای غذاخوری با آشپزخانه و سرو غذا، این فضا باید دارای تهویه مناسب باشد.

– فضای غذاخوری باید از روشنایی طبیعی کافی و مطلوب برخوردار باشد.

– طراحی این فضاها باید براساس استقرار میزغذاخوری و تامین فضاهای حرکتی مناسب و کافی در اطراف آن که حرکت سریع و ایمن را در زمان اعلام عملیات مقدور سازد، صورت گیرد.

– غذاخوری باید ارتباط و دسترسی مناسبی با آشپزخانه و نشیمن داشته باشد.

 

۲-8- فضای آموزشی

 

آموزش در ایستگاه‌های آتش‌نشانی در دو حوزه مختلف صورت می‌گیرد:

۱- آموزش نظری کارکنان عملیاتی که بخشی از فعالیت ثابت و روزانه کارکنان محسوب می‌گردد؛ و

۲- آموزش نظری عمومی که به عنوان اقدامی پیشگیرانه به آموزش اصناف و اقشار مختلف جامعه از جمله دانش‌آموزان، کارمندان، کارگران، زنان خانه‌دار و … مبادرت می‌کند.

آموزش عمومی در دو مکان صورت می‌گیرد :

۱- در محل ایستگاه آتش‌نشانی؛ و

۲- در محل کار و فعالیت متقاضیان آموزش.

به همین دلیل در ایستگاه آتش‌نشانی باید فضای مناسبی که امکان استفاده هر دو گروه را مقدور سازد، پیش‌بینی نمود.

۲-8-۱- در کلیه ایستگاه‌های آتش‌نشانی متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه باید فضایی مشترک جهت اتاق سخنرانی و کلاس درس مجهز به وایت برد، پرده نمایش فیلم و اسلاید و سایر لوازم سمعی و بصری پیش‌بینی گردد.

۲-8-۲- موقعیت قرارگیری این فضا باید به گونه‌ای باشد که دسترسی کارکنان عملیاتی و مراجعان خارج از ایستگاه به آن، به سهولت انجام پذیرد.

۲-8-۳- موقعیت قرارگیری فضای آموزشی باید به گونه‌ای باشد که مراجعان خارج از ایستگاه،  بدون عبور از فضاهای مورد استفاده و تردد کارکنان عملیاتی امکان دسترسی به آن را داشته باشند.

 

۲-9- فضای سرپوشیده ورزشی

 

حضور طولانی کارکنان عملیاتی در ایستگاه آتش‌نشانی در یک نوبت کاری و محدود بودن زمان فعالیت‌های سازمان یافته و برنامه‌ریزی شده روزانه باعث می‌گردد تا کارکنان عملیاتی ایستگاه، مدت زمان زیادی را بدون فعالیت موثر و سازنده در ایستگاه سپری کنند. این مساله ضمن اتلاف وقت کارکنان، دارای جنبه روانی است و باعث کسالت و افت روحی آنها می گردد، از این‌رو ضروریست تا با درنظر گرفتن برنامه کار روزانه، ساعات بیکاری کارکنان شناسایی شود و فعالیت‌های موثر و سازنده‏ای که باعث ارتقای توان جسمی و روحی آنها شود، انجام گیرد. برای این منظور اتاق یا سالن ورزشی که امکان انجام فعالیت‌های سبک ورزشی را مقدور سازد ضروری است.

۲-9-۱- در کلیه ایستگاه‌های آتش‌نشانی متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه باید اتاق یا سالن مناسبی جهت فعالیت‌های ورزشی از قبیل تنیس روی میز، نرمش و … پیش بینی گردد.

۲-9-۲- موقعیت قرارگیری یا نحوه عایق‌بندی صوتی اتاق یا سالن ورزش باید به گونه‌ای باشد که سروصدای ناشی از انجام فعالیت‌های ورزشی باعث ایجاد آلودگی صوتی و آزار سایر کارکنان نگردد.

 

۲-۱۰- انبارها

 

در هر ایستگاه آتش‌نشانی متناسب با ابعاد و تعداد کارکنان ایستگاه، پیش‌بینی انباری جهت ذخیره‌سازی و دسترسی سریع و راحت به مواد و وسایل مختلف، حائز اهمیت است.

۲-۱۰-۱- پیش‌بینی حداقل یک انبار جهت نگهداری وسایل عمومی از قبیل کاغذ، صابون، لامپ الکتریکی، ملحفه، واکس و کلیه لوازم ضروری دیگر در ساختمان ایستگاه ضروری است.

۲-۱۰-۲- لازم است یک انباری جهت نگهداری وسایل نظافت ایستگاه در مجاورت سرویس‌های بهداشتی در نظر گرفته شود.

 

۲-۱۱- نمازخانه

 

حضور یک شبانه روز کامل کارکنان عملیاتی در ایستگاه، مقارن با سه نوبت نماز صبح، ظهر و مغرب است که پیش‌بینی فضای نمازخانه را ضروری می‌سازد.

۲-۱۱-۱- جهت انجام فریضه نماز باید فضای مناسبی در نظر گرفته شود. این فضا متناسب با تعداد کارکنان ایستگاه می‌تواند به طور مشترک جهت نماز خواندن و سایر فعالیت‏ها و یا مستقلا به عنوان نمازخانه استفاده گردد.

 

۳- آشیانه وسایل نقلیه عملیاتی

 

آشیانه وسایل نقلیه حریق و امداد در مقایسه با سایر فضاهای ایستگاه از پیچیدگی و تنوع عملکردی بیشتری برخوردار است. آشیانه وسایل نقلیه در زمان اعلام عملیات به عنوان مبدأ حرکت گروه عملیاتی، آخرین مکانی است که کارکنان از سایر فضاهای ایستگاه در آن گردهم می‌آیند و در زمان خاتمه عملیات و مراجعه گروه به ایستگاه اولین مکان ایستگاه است که کارکنان واردآن شده و از طریق آن به سایر فضاها می‌روند.

این دو نقش آشیانه یعنی مبدأ شروع عملیات و مقصد خاتمه عملیات باعث می‌شود تا فضاهای جانبی متعددی جهت آماده‌سازی و پشتیبانی عملیات در فضای آشیانه و مجاور آن مدنظر قرار گیرند که این موضوع وجه تمایز این فضا با سایر فضاهای ایستگاه است.

 

۳-۱- کلیات

 

۳-۱-۱- محل خروج وسایل نقلیه از آشیانه و ایستگاه باید کاملا قابل رویت و در دید مستقیم مسوول اتاق مخابرات باشد.

۳-۱-۲- در ایستگاه‌هایی که جایگاه وسایل نقلیه در مجاورت شبکه حرکتی شهری است، حرکت وسایل نقلیه با دنده عقب از شبکه حرکتی به جایگاه یا محوطه اکیدا ممنوع است.

۳-۱-۳- لازم است برای سهولت رفت و آمد و جابه‌جا کردن وسایل نقلیه عملیاتی، جایگاهی جداگانه برای وسیله نقلیه رییس ایستگاه احداث گردد. به نحوی که مسیر رفت و آمد آن از مسیر اصلی وسایل نقلیه عملیاتی جدا باشد.

۳-۱-۴- اتاق‌های مجاور آشیانه باید حداقل با ۱5 سانتی متر اختلاف سطح بالاتر از کف تمام شده آشیانه احداث شوند تا از نفوذ گاز منواکسید کربن وسایل نقلیه و نشت یا سرازیر شدن آب حاصل از شستشوی آشیانه مصون باشند.

 

۳-۲- ابعاد

 

۳-۲-۱- در ایستگاه‌هایی که بیش از یک وسیله در آن جا دارد، حداقل عرض جایگاه وسایل نقلیه 5 متر است که از هر طرف رعایت ۰/9 متر فاصله با ستون ها و درب ها الزامی است.

۳-۲-۲- در صورتی که ایستگاه یک جایگاه دارد، عرض آن باید 6/۲ متر باشد.

۳-۲-۳- برای احداث یک جایگاه باید فضایی به عمق ۱5 متر و برای احداث دو جایگاه پشت سرهم فضایی به عمق ۲۴ متر و حداقل ارتفاع 5 متر بدون هیچگونه مانعی بر سر راه، در نظر گرفته شود.

۳-۲-۴- حداقل ارتفاع و عرض درب آشیانه‌ ۴/۲۰ متر است.

۳-۲-5- حداقل عمق محوطه روبروی جایگاه 9 متر است.

 

۳-۳- فضاهای جانبی

 

۳-۳-۱- لازم است در مجاورت آشیانه موارد زیر پیش‏بینی گردد:

۱- انبار فوم جهت انبار کردن این مواد در گالن های مخصوص؛

۲- انبار شلنگ‌های  یدک شامل اتاق بسیار تمیز و خشک با امکان تهویه طبیعی و نصب قفسه‌ها با چنگک‌هایی که محل آویزان کردن سر لوله‌ها است؛

۳- محل دستگاه‌های تنفسی با تهویه مناسب به هوای باز و امکان نظافت درحد بالا؛

۴- بخش شارژ باتری شامل اتاقی تمیز با هوای مطبوع و تازه و با کابینت‌های درب‌ دار مجهز به وسایل شارژ باتری متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه.

۳-۳-۲- پیش بینی یک چاله سرویس جهت بازدید و تعمیرات جزیی وسایل نقلیه عملیاتی در محوطه یا آشیانه وسایل نقلیه الزامی است (ازاین مکان می‌توان جهت شستن وسایل نقلیه نیز استفاده کرد).

۳-۳-۳- پیش‌بینی فضاهای جانبی در زیرزمینی که فاقد دسترسی مناسب است مجاز نمی‌باشد.

 

۳-۴- درب‌های آشیانه

 

۳-۴-۱- جهت کنترل وضعیت حرارتی آشیانه و نیز امنیت آن، لازم است در ورودی و خروجی آشیانه، درب نصب شود.

۳-۴-۲- لولاهای به کار رفته در درب‌های آشیانه باید از مقاومت  کافی در برابر لنگر ایجاد شده در اثر وزن و طول زیاد درب‌ها برخوردار باشند.

۳-۴-۳- در ایستگاه‌های بدون خدمه در زمان ماموریت، سیستم باز و بسته شدن درب باید به‌گونه‌ای باشد که باعث تاخیر در اعزام گروه به ماموریت نگردد.

۳-۴-۴- استفاده از سیستم الکتریکی جهت باز و بسته شدن درب‏ها الزامی است.

۳-۴-5- لازم است درب‌ها به ژنراتورهای اضطراری برق وصل باشند تا در هنگام قطع برق با مشکلی روبرو نشوند.

۳-۴-6- کلیه آلات و ابزارهای اتوماتیک که برای باز کردن درب‌ها  نصب می‌گردد  باید به طریقی تنظیم شده باشند که در صورت قطع برق و کار نکردن ژنراتورهای اضطراری، باز کردن درب به طریق دستی به فوریت امکان‌پذیر باشد.

۳-۴-7- جهت اطلاع افراد و وسایل نقلیه عبوری مجاور ایستگاه از زمان شروع عملیات، باید به نصب چراغ گردان در خروجی ایستگاه و در محلی که به‏خوبی قابل رویت باشد، اقدام نمود.

 

۳-5- محل شستشو

 

۳-5-۱- پیش‌بینی مکان مناسب جهت شستن وسایل نقلیه در محوطه یا آشیانه الزامی است.

۳-5-۲- محل شستشوی ماشین‌ها باید به وسیله یک کانال (آبرو) مناسب از محوطه ای که وسایل نقلیه نگهداری می‌شوند، جدا گردد.

 

۳-6- مواد و مصالح

 

۳-6-۱- محوطه تردد وسایل نقلیه عملیاتی و آشیانه باید با مواد و مصالح مناسب جهت هدایت آب‏های سطحی به کانال های پیش‌بینی شده برای این منظور، شیب‌بندی شود.

۳-6-۲- دیوارهای آشیانه باید از موادی ساخته شوند که به راحتی قابل شستشو باشد و در کف این محل باید به تعداد کافی کف‌شور جهت تخلیه آب‌های ریخته شده در اثر شستشو کار گذارده شوند. این کار امکان شستشو با شلنگ را در این مکان میسر و آسان می‌کند. ضمنا شیرهای آب گرم و سرد باید در مرکز و در کناره دیوارها به تعداد کافی نصب گردند.

۳-6-۳- جایگاه وسایل نقلیه آتش‌نشانی باید از مصالح غیر لغزنده مقاومی ساخته شود که به هیچ عنوان چه در شرایط خشک و چه در شرایط مرطوب لغزنده نباشند.

۳-6-۴- کف این محوطه باید مقاومت فشاری لازم جهت تردد سنگین‌ترین وسایل نقلیه عملیاتی را داشته باشد.

 

۳-7- ورودی و خروجی

 

۳-7-۱- باید توجه داشت که خروجی ایستگاه در مکانی پیش‌بینی شود که اراضی مجاور آن فاقد کاربری مزاحم یا ترافیک زیاد باشند.

۳-7-۲- ضروری است که ایستگاه و آشیانه دارای یک ورودی و خروجی مستقل از یکدیگر باشند تا در صورت مسدود شدن یکی، امکان استفاده از دیگری وجود داشته باشد.

 

۳-8- تهویه و نور

 

۳-8-۱- در صورت استفاده از هواکش، جهت تخلیه دود ناشی از وسایل نقلیه داخل آشیانه باید توجه داشت که موقعیت آن به گونه‌ای در نظر گرفته شود که باعث آزار و آلودگی هوای کاربری‌های مجاور نگردد.

۳-8-۲- تهویه آشیانه باید به گونه‌ای صورت گیرد که دود ناشی از وسایل نقلیه کاملا از فضای آشیانه دفع گردد تا باعث آزار و ناراحتی کارکنان نشود و بهداشت و سلامت آنها را به مخاطره نیاندازد.

۳-8-۳- سطوح نورگیر ساختمان آشیانه باید به اندازه‌ای باشد که در تمام ساعات روز حتی‌المقدور نور طبیعی کافی جهت فعالیت را تامین کند.

۳-8-۴- برای جلوگیری از انتشار دود ناشی از احتراق موتور وسایل نقلیه عملیاتی باید از لوله‌های خرطومی که به لوله اگزوز آنها متصل می‌شوند و از طریق شبکه لوله‌کشی شده در کف یا سقف دود را به خارج از فضای آشیانه هدایت می‌کنند استفاده کرد.

 

۳-9- شیب

 

۳-9-۱- شیب عمومی آشیانه نباید به اندازه‌ای در نظر گرفته شود که احتمال حرکت وسایل نقلیه در حالت توقف وجود داشته باشد. حداکثر میزان این شیب 5/۱ درصد است که جهت دفع آب‏های سطحی کف آشیانه الزامی است.

۳-9-۲- در محل خروج وسایل نقلیه از آشیانه نباید شیب مثبت که باعث تاخیر در حرکت، سر خوردن و خاموش شدن آنها می‌گردد وجود داشته باشد.

 

۳-۱۰- فضاهای بهداشتی

 

۳-۱۰-۱- در آشیانه و یا مجاور آن پیش‌بینی سرویس‌های بهداشتی، رختکن و دوش بعد از عملیات، رختشویخانه، اتاق خشک‌کن البسه و پاشویه الزامی است.

۳-۱۰-۲- در آشیانه و یا مجاور آن پیش‌بینی فضای کمدخانه جهت لباس های عملیاتی شامل کلاه آتش‌نشانی، اورکت، چکمه، دستکش و غیره الزامی است.

۳-۱۰-۳- به علت وجود رطوبت در فضای خشک‌کن، نصب هواکش اجباری است.

۳-۱۰-۴- رختشویخانه و فضای خشک‌کن البسه باید در مجاورت یکدیگر پیش بینی شوند.

 

۳-۱۱- میله فرود

 

کارکنان عملیاتی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در زمان حضور در ایستگاه طبق برنامه روزانه فعالیت‏های مختلفی را انجام می‌دهند و در فضاهای مختلف ایستگاه حضور پیدا می‌کنند. بنابراین در زمان اعلام عملیات، کارکنان در هر نقطه از ایستگاه که باشند، باید در کمترین زمان ممکن به آشیانه وسایل نقلیه عملیاتی مراجعه کنند.

برای کاهش این زمان تدابیر مختلفی اندیشیده می‌شود. یکی از این تدابیر که در ایستگاه‌های دو طبقه مورد استفاده قرار می‌گیرد، کاهش زمان حرکت هنگام حرکت عمودی یعنی از طبقه بالاتر به آشیانه توسط میله فرود و یا سرسره فرود است. هرچند استفاده از میله فرود به ویژه زمانی که ارتفاع آن افزایش می‌یابد و یا در زمان استراحت شبانه به دلیل احتمال سقوط حوادثی را به دنبال دارد؛ ولیکن در کاهش زمان دسترسی به آشیانه نقش موثری را ایفا می‌کند.

سرسره فرود ضمن دارا بودن ویژگی‌های مثبت میله فرود، فاقد احتمال سقوط و آسیب‌دیدگی‌های ناشی از آن است.

۳-۱۱-۱- از میله فرود فقط باید برای یک طبقه ارتفاع استفاده کرد و هرگز نباید در ساختمان‌های چند طبقه‌ جهت فرود از آن استفاده نمود.

۳-۱۱-۲- میله فرود باید در طبقه همکف به وسیله یک حفاظ لاستیکی ضخیم و محکم برای کاستن ضربه ناشی از فرود احاطه شود.

۳-۱۱-۳-  فاصله میله فرود از دیوارهای مجاور نباید کم‏تر از 9۰ سانتی‌متر باشد.

۳-۱۱-۴- حداقل فاصله بین یک جفت میله باید ۱/5 متر باشد.

۳-۱۱-5- میله فرود در سطح ورودی دارای حفاظی است که به دور دریچه مدور یا مربعی که به اندازه ۰/9 متر از هر طرف با میله فرود فاصله دارد، قرار می‌گیرد. فاصله دریچه از میله فرود در محل پرش و گرفتن میله ۰/5 متر است.

۳-۱۱-6- میله فرود باید دارای تهویه مناسب جهت خروج دود ناشی از وسایل نقلیه آشیانه باشد.

 

۴- محوطه ایستگاه آتش‌نشانی

۴-۱- برج خشک کن و تمرینات

 

یکی از عناصری که موارد استفاده متعددی در ایستگاه‌های آتش‌نشانی دارد، برج لوله خشک‌کن است. هرچند که عملکرد اصلی این برج آویزان کردن شیلنگ‌های آتش‌نشانی جهت خشک کردن آنها است، ولیکن عملکردهای دیگر این برج باعث گردیده تا در برخی از ایستگاه‌های آتش‌نشانی (در سایر کشورها) برای مقاصد مختلفی استفاده شود.

این برج در شهرهای کوچک یا مناطق شهری که فاقد اختلاف سطح زیاد است به عنوان برج دیده‌بانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین از این برج جهت تمرینات روزمره عملیاتی جهت اطفای حریق و یا عملیات امداد در ارتفاع استفاده می‌گردد. از دیگر عملکردهای برج لوله خشک‌کن، نقش نمادین آن در معرفی ایستگاه آتش‌نشانی است که می تواند به عنوان یک نشانه شهری نیز استفاده شود.

برج چهار طبقه سر پوشیده به اضافه بام که هر طبقه آن با یک راه داخلی باریک به طبقه دیگر دسترسی دارد، دارای ارتفاعی برابر با ۱۳/75 متر است.

– ابعاد پلان ساختمان ۳/6۰ × 5/۲۰ متر می باشد.

– ارتفاع بین طبقات یعنی از کف هر طبقه به طبقه دیگر ۳/۳۰ متر است.

– هر طبقه دارای سکویی است که از دو یا سه سمت به محوطه باز است.

– ارتفاع نرده‌ها ۰/9 متر است.

– محل خشک کردن  شیلنگ‌ها درداخل  تمام طول ارتفاع  برج  وجود  دارد و ۱/۳ پلان را شامل می‌شود.

– فضای برج باید دارای تهویه باشد.

–  محوطه اطراف برج باید مسطح باشد تا مانور عملیاتی وسایل نقلیه به سهولت انجام پذیرد.

– در صورتی که زمین محل احداث ایستگاه با محدودیت سطح همراه باشد، الحاق برج به ساختمان ایستگاه مقدور است.

 

۴-۲- محوطه تمرینات عملیاتی

 

لازم است محوطه‌ای جهت انجام تمرینات روزانه کارکنان عملیاتی ایستگاه در پشت آشیانه وسایل نقلیه به‌طوری که ارتباط سریع و مستقیمی با آن داشته باشد، در نظر گرفته شود. در صورت مجاورت محوطه تمرینات با معبر عمومی می‌توان با ترکیب دیوار کوتاه و نرده امکان تماشای عملیات تمرینی اطفا و امداد را برای عابران فراهم ساخت.

 – لازم است فضایی کافی و آزاد در زمین ایستگاه جهت محوطه تمرینات در نظر گرفته شود.

– ابعاد محوطه دارای ۳۱ متر عرض و ۲۳ متر عمق است.

– محوطه باید دارای مقاومت کافی برای تردد سنگین‌ترین وسایل نقلیه عملیاتی باشد.

– محوطه باید به طریقی طراحی شود که مقدار مناسب آب و مواد لازم را در مدت زمان تعیین شده تخلیه کند.

 

۴-۳- توقفگاه وسایل نقلیه شخصی

 

پیش‌بینی محوطه‌ای جهت توقف وسایل نقلیه کارکنان ایستگاه و سایر مراجعان که جهت انجام امور اداری و یا شرکت در کلاس‌ها و سخنرانی‌ها به ایستگاه مراجعه می‌کنند، در بخشی از محوطه ایستگاه ضروری است. تعداد توقفگاه‌ها می‏باید متناسب با تعداد کارکنان و مراجعان در نظر گرفته شود. در صورتی که ایستگاه آتش‌نشانی مراجعه کننده‌ای نداشته باشد و یا تعداد مراجعه کنندگان محدود باشد، پیش‌بینی توقفگاه جهت وسایل نقلیه آنها ضروری نیست.

۴-۳-۱- محل توقفگاه وسایل نقلیه شخصی می‌باید در برابر خطرات و سوانح احتمالی ناشی از انجام تمرینات عملیاتی و اعزام گروه عملیاتی به ماموریت و نیز سرقت، از ایمنی و مصونیت کافی برخوردار باشد.

۴-۳-۲- گنجایش توقفگاه باید به اندازه‌ای باشد که کلیه خدمه کشیک آتش‌نشانی همزمان بتوانند وسایل نقلیه خود را در آنجا پارک کنند.

۴-۳-۳- پیش‌بینی حداقل ۱5 توقفگاه برای مراجعان در ایستگاه‌های آتش‌نشانی دارای کلاس و اتاق سخنرانی الزامی است (تعداد توقفگاه مورد نیاز کارکنان ایستگاه به این مقدار افزوده خواهد شد).

۴-۳-۴- مسیر حرکت وسایل نقلیه شخصی نباید با مسیر حرکت وسایل نقلیه عملیاتی و کارکنان عملیاتی تداخل داشته باشد.

 

۴-۴- ایستگاه فوریت‌های پزشکی

 

با توجه به ضرورت حضور گروه فوریت‌های پزشکی در برخی از عملیات اطفاء و امداد منجربه جرح، پیش‌بینی مکانی در محوطه جهت استقرار ایستگاهی برای این منظور ضروری است.

۴-۴-۱- پیش‌بینی حداقل یک جایگاه به ابعاد 9×۴ متر برای استقرار وسیله نقلیه فوریت‌های پزشکی ضروری است.

۴-۴-۲- پیش‌بینی حداقل فضای مناسب شامل نشیمن، آشپزخانه، غذاخوری و آسایشگاه جهت استقرار یک گروه دو نفره فوریت‌های پزشکی لازم است.

۴-۴-۳- موقعیت قرارگیری ایستگاه فوریت‌های پزشکی باید به گونه‌ای باشد که باعث ایجاد مزاحمت و اختلال در عملکرد سایر گروه‌های عملیاتی نگردد.

۴-۴-۴- موقعیت قرارگیری ایستگاه فوریت‌های پزشکی باید به گونه‌ای باشد که فعالیت سایر گروه‌های عملیاتی باعث ایجاد مزاحمت و اختلال در عملکرد آن نگردد.

 

۴-5- فضای باز ورزشی

 

با توجه به ضرورت پیش‌بینی فضای ورزشی که در فصل ۲-9 به آن اشاره گردید، لازم است بخشی از محوطه ایستگاه آتش‌نشانی به محوطه‌ای جهت انجام ورزش‌های مجاز یعنی ورزش‏هایی که باعث تخلیه زیاد و لحظه‌ای انرژی و ایجاد صدمات ورزشی ناشی از برخورد بین بازیکنان نگردد، اختصاص یابد.

۴-5-۱- در کلیه ایستگاه‌های آتش‌نشانی، متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه می‏باید محوطه باز مناسبی جهت فعالیت‏های ورزشی از قبیل والیبال، داج بال و … پیش‌بینی گردد.

۴-5-۲- موقعیت قرارگیری محوطه ورزشی باید به گونه‌ای باشد که در لحظه اعلام عملیات، دسترسی کارکنان عملیاتی به آشیانه وسایل نقلیه عملیاتی به سهولت و با سرعت امکان‌پذیر باشد.

 

5- تاسیسات خاص

 

5-۱- مخزن انبار سوخت برای هر یک از مواد بنزین  یا  گازوئیل باید در نظر گرفته شود.

5-۲- ذخیره‌سازی مواد سوختی باید با رعایت مقررات مصوب در این زمینه صورت گیرد.

5-۳- لازم است منبع ذخیره آب در فاصله ۱۲ متری برج تمرینات با ظرفیت ۲۰ تا 5۰ هزار لیتر متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه در نظر گرفته شود.

5-۴- به منظور آماده‌باش ۲۴ ساعته، ایستگاه‌های آتش‌نشانی باید مجهز به ژنراتورهای کمکی (متحرک یا ثابت) باشند.

 

6- توصیه‌ها

 

در طراحی ایستگاه‌های آتش‌نشانی اکیدا توصیه می‌شود که تدابیر و تمهیدات لازم به منظور توسعه آتی ایستگاه مورد توجه قرار گیرد تا در آینده امکان ارتقای ظرفیت ایستگاه در دو حوزه نیروی انسانی و وسایل نقلیه عملیاتی میسر گردد.

6-۱- در آشیانه وسایل نقلیه ترجیح داده می‌شود هیچگونه ستون و مانعی وجود نداشته باشد.

6-۲- جهت جلوگیری از سد معبر ایجاد شده در اثر خرابی وسیله نقلیه، مجاور درب خروجی آشیانه و اعزام سریع وسیله نقلیه پارک شده در پشت آن، طراحی دو درب در عقب و جلو آشیانه ترجیح داده می‌شود.

6-۳- درمحوطه مجاورآشیانه (محل خروج وسایل نقلیه) جهت جلوگیری ازیخ زدگی، علیرغم پیش‌بینی شیب مناسب جهت دفع‌آب‏های سطحی، می‌توان از لوله‌های آب گرم در زیر کفسازی نهایی استفاده کرد.

6-۴- در صورت نیاز، اتاق فرمانده، رییس ایستگاه و یا سایر مدیران ارشد مستقر در ایستگاه می‏تواند دارای سرویس بهداشتی، دوش و رختکن مستقل باشد.

6-5- جهت ایجاد پلان باز و فضایی دلبازتر تجمع فضاهای نشیمن، غذاخوری و آشپزخانه و ارتباط بصری بین آنها توصیه می‌شود.

6-6- فضای کلاس درس و اتاق سخنرانی باید دسترسی مناسبی به جایگاه وسایل نقلیه عملیاتی داشته باشد.

6-7- جهت پاسخگویی به نیازهای حرکتی بزرگترین وسایل نقلیه عملیاتی، محوطه مقابل آشیانه را می‌توان تا ۱9/8 متر افزایش داد.

 

نویسنده : آربل تومه، کارشناس ارشد معماری