دکتر رضا غلام نیا متخصص حوزه HSE در گفتگوی اختصاصی با پایگاه خبری تحلیلی سلامت ایمنی و محیط زیست گفت: معمولا وضعیت عملکرد HSE براساس یک سری از شاخص ها بیان می شود. این شاخص ها، به شاخص های گذشته نگر و آینده نگر تقسیم می شوند. اگر بخواهیم قضاوت منصفانه نسبت به عملکردهای HSE براساس این شاخص ها داشته باشیم،  روند این شاخص ها در طی سال ها، نه صرفا یک سال، به عنوان معیار است به طورمثال در یک دهه ولی با توجه به شواهد و آمار و ارقامی که وجود دارد، در حوزه نفت وگاز وضعیت مطلوبی نداریم، در دسته بندی صنایع، حوزه نفت و گاز همانند پتروشیمی ها، پالایشگاه ها، جزء صنایع با ریسک بالا هستند، اگر برنامه نظام مند و قوی نداشته باشیم، به طور قطع دچار مشکل می شویم، در صنایع نفت و گاز، چند مورد حوادث فرایندی مهم داریم، بحث حریق، انفجار و انتشار که در این سال ها، بارها می بینیم. سیستم ها چه سخت افزاری، چه نرم افزاری روی هم رفته نتوانستند شرایط ایمن را برای فرآیندها، فراهم کنند، فقط HSE نمی تواند این کار انجام دهد، مجموعه ای از طراح، نصاب، پیمانکار، ناظر، مهندس و ... می توانند یک اطمینانی به ما بدهند که شرایط ایمن است.

وی افزود : با توجه به حوادث در حال اتفاق، شرایط حاکی از آن است که وضعیت مطلوبی در حوزه HSE نداریم، در شش سال گذشته در محیط کاری ده هزار نفر کشته داشتیم. البته در صنایع نفت و گاز نسبت به صنایع ساخت و ساز کمتر کشته داریم که چند مورد حوادث مهم در ساخت و ساز داریم از جمله سقوط، گیر کردن، برخورد و برق گرفتگی که بطور تقریبی هشتاد درصد فوتی در اثر این چهار مورد است ولی در حوزه نفت وگاز سه ریسک اساسی حریق، انفجار و انتشار داریم که کم نیستند و خسارت های فراوانی را به جای می گذارند.

وی ادامه داد: ساختارهای موجود پاسخ گوی نیازهای ما نیستند به خاطر اینکه  داده های ریسک و داده های کنترل به خوبی شکل نمی گیرد، بحث HSE یک کار جمعی است، مجموعه ای از عوامل باید در کنار یگدیگر باشند، اگر یکی از عوامل نباشد، قطعا خطا اتفاق می افتد. به همین خاطر باید داده های قوی ایجاد کنیم، صلاحیت HSE کارکنان، حلقه گمشده ای است. در صلاحیت HSE باید فرد به درکی از ریسک، درکی از لایه های ایمنی و درکی از تعهد برسد. برای کدام یک از کارکنان، فرآیند درک ریسک، درک کنترل ها و اجرایی نمودن را برای آنها ایجاد کردیم. در مطالعات اولیه یا طراحی، داده های ریسک لحاظ نمی شود، در حوزه های نفت و گاز اگر بخواهیم، وقایع را کم کنیم، چند پروتکل اساسی نیاز داریم که ایجاد داده های ریسک، ایجاد دستورها و روش های اجرایی ایمن، تدوین لایه های ایمنی، آموزش و ایجاد صلاحیت HSE در کارکنان، بررسی و تحلیل وقایع نه صرفا حادثه، داشتن HSE Plan مبتنی بر داده های ریسک، همه این ها در قالب یک گفتمان HSE که شروع آن بحث رهبری و تعهد، برای تک تک برنامه ها، از مدیریت ارشد تا کارکنان جزء، تا ممیزی و پایش مستمر است.

*عدم تحقق آگاهی و هوشیاری در HSE  انتظارات فرهنگ سازی در این حوزه را بر آورده نمی سازد

وی بیان کرد: نگهداشت و تعمیرات (نت) مبتنی بر نگاه پیش بینانه پیشگیرانه خوبی داشته باشیم به همان نسبت سیستم از درجه اطمینان خوبی برخودار است، ایجاد یک سری پروتکل های خوب از جمله مجوز کار، SOP، سیستم LOTO، مثال هایی هستند که می توانند شرایط را به سمت ایمن پیش ببرند، اکثر حوادثی که در حال  اتفاق افتاده است، همه گفتند ایمن است و مجوز کار دارد اما حادثه اتفاق افتاده است، نشان می دهد که باید بحث کارشناسی خوبی اتفاق بیافتد.  

وی تاکید کرد: فرهنگ HSE پایین است، فرهنگ مجموعه از باورها، پروتکل ها، نگرش ها، در ارتباط با یک موضوع خاص است. برای رسیدن به اهداف صفر وقایع یا صفر انتشار مجموعه عواملی که تاثیرگذار را باید بیاییم و در قالب انتظارات خود بیان کنیم و افراد را به  سمت آنها هدایت کنیم. ، اول باید مولفه های تاثیرگذار را شناسایی کنیم و براساس آنها آموزش های لازم را برگزار کنیم، برنامه های تاثیرگذار برای هر مولفه تاثیرگذار اجرایی شود، در نهایت به فرهنگ HSE و توسعه پایدار می رسیم. هر سازمانی می تواند مجموعه تلاش هایی برای رسیدن به فرهنگ HSE داشته باشد.

وی یادآور شد: برای خیلی ها، ایمنی مساوی با هزینه یا هدر دادن منابع است در حالی که ایمنی، سرمایه هایی است که اندوخته می شود. منافع HSE سریع خود را نشان نمی دهد و چون مدیران بیشتر دنبال نتیجه آنی می گردند تمایلی به سرمایه گذاری ندارند. منافع حوزه HSE در گذر زمان خود را نشان می دهد و نبود شاخص ها، باعث شده فکر کنند همیشه اوضاع همین طور است، مدیران دنبال سرمایه گذاری زودبازده هستند، در HSE سرمایه گذاری دراز مدت است. رفتارهای ناایمن باعث نتایج ناخوشایند می شود. آموزش های کافی، پروتکل های خوب برای این موضوع،HSE Plan  خوب وجود ندارد، مبحث سود و هزینه خوب توجیه نشده است،  اقتصاد HSE خوب شکل نگرفته، ریالی و کمی نشده است، همه این ها باعث شده مدیران برای هزینه کردن ترسی داشته باشد و چون دورنمای شفافی از منافع ندارد به همین علت ترجیح می دهد هزینه نکند.

*ارائه تئوری جدید ده E برای به صفر رساندن حوادث کار

وی اظهار کرد: مقوله آموزش را باید روی دو محور بگذاریم، یک سری آموزش در سطح تعلیم و تربیت است که در مدارس و دانشگاه باید اتفاق بیفتد، دانش و آگاهی که در فرآیندهای آموزشی کل کشور از مدرسه تا دانشگاه آموزش ببینند. یک سری آموزش تخصصی است. آموزش هایی که مبتنی بر داده های ریسک نباشد و آموزش در نهایت نتواند ریسکی را پوشش دهد، آموزش ناموثری است. آموزش ها باید مبتنی بر داده های ریسک و در یک فرآیند  برنامه ریزی، بررسی، اقدام، اجراء، هدایت و نظارت شکل گیرد.  نیازهای آموزشی شناسایی شوند و پروتکل های خوب برای اجرا دیده شود، سرفصل و شرایط خوب برای آموزش دیده شود، شاخص ها را باید توجه کنیم تا بتوانیم یک فرآیند خوب آموزش را داشته باشیم، باز هم سازمان ها، آموزش را هزینه یا هدر دادن منابع می بینند، چون اثر آن را به خوبی درک نکردند.

وی خاطر نشان کرد: همه دغدغه فراوان داریم اما این دغدغه های فراوان باید نهادینه شود، این دغدغه ها باید بیشتر تجمیع شود. دانشگاه ها باید بیشتر درگیر شوند، ارتباط صنعت و دانشگاه افزایش یابد، از پتانسیل دانشگاه ها استفاده شود. یک همدلی و مشارکت، یک شور و احساس ایحاد کنیم. برای اینکه به سمت به صفر حادثه و وقایع برویم تئوری ارتقا یافته ای به اسم ده E دارم که شامل مهندسی، آموزش، الزام و اجبار، ارگونومی، پول و اقتصاد، ذوق و شوق، مشارکت و همدلی است، مجموعه از این ده تا را در سازمان ها بتوانیم نهادینه کنیم، این امکان وجود دارد به سمت صفر وقایع و حوادث نزدیک شویم و اینکه کشور نیازمند یک سازمان واحد و مستقل HSE است که بتواند به طور منصفانه کار خود را انجام دهد یا انجمن هایHSE  ایجاد کنیم که بتواند سیاست های تاثیرگذار در حوزه HSE ایجاد نمایند.

مصاحبه : حسن گرجی – محمد رفائیان