به آخرین باری که کسی به شما گفت سرتو بپا فکر کنید. چه کار می‏کردید؟ ما قصد داریم حواسمان به سر خودمان باشد و بعضی اوقات نیز حواسمان به سرهای آنهایی باشد که اطرافمان هستند و آنها را از آسیب محافظت نمائیم. در حالیکه استفاده از محافظ سر می‏تواند نشان دهنده عقل سلیم ما باشد، هنوز هم کسانی هستند که نمی‏دانند در واقع این موضوع چقدر حائز اهمیت است.

چرا کلاه ایمنی؟

سر، مهمترین بخش از بدن انسان است. در واقع سر، بخشی است که در آن، مغز، یعنی قوه پردازش اصلی و کنترل کننده اندام‏های ما واقع شده است. از این رو بسیار طبیعی است که از آن مراقبت نمائیم و آن را از آسیب در امان نگه داریم. قبل از اینکه به جزئیات این موضوع بپردازیم که چگونه میتوانیم از آن مراقبت نمائیم، اجازه دهید نگاهی بیندازیم به اینکه چرا یک کلاه ایمنی مهم است.

ضروری است که کلاه ‏های ایمنی در مناطقی باید استفاده شوند که کارهای مربوطه در بالای سر انجام می‏گیرند و اشیاء ممکن است از بالای سرمان سقوط کنند و بر سرمان ضربه وارد کنند و همچنین در مناطقی که امکان این وجود دارد که از طریق اشیاء نصب شده، به سر شخص ضربه وارد شود، مانند لوله ‏ها و یا تیرهای روباز. محافظ سر همچنین از افراد در مقابل جریان برق که ممکن است در نزدیکی سرمان قرار داشته باشد، محافظت می‏نماید، مانند کابل‏های هوایی یا رساناهای برقی روباز. 

بناکننده ‏های داربست‏ها، اغلب خود، داربست را بالا می‏برند و سرهای آنها در معرض خطر برخورد با تیر و تخته ‏ها و همچنین بست‏ها می‎باشد. من قبلا تجربه افتادن چکش بر روی کلاه ایمنی خود را داشتم، این اتفاق زمانی رخ داد که من داشتم از کنار یک نجار که مشغول کار کردن بالای یک داربست متحرک بود، رد می‏شدم.

مواد و زباله‏ هایی وجود دارند که از مجرای ناودانی شکل به پایین انداخته می‏شوند. جرثقیل اجسام را بالای سرمان بلند می‏کند. کارگران الوار چوب و یا میله ‏های فولادی را بر روی شانه ‏های خود حمل می‏کنند. یک کارگر ممکن است به صورت ناگهانی دستش را قبل از کوبیدن بر روی میخ به دیوار، بیشتر از حد معمول به عقب پرتاب کند. اینها فقط چند نمونه از مخاطراتی بود که در صنعت ساختمان وجود دارد و ممکن است سر ما در معرض این گونه خطرات قرار گیرد.

مقاومت و واکنش

وقتی که من برای اولین بار شروع به کار با تجهیزات ایمنی کردم، به سرعت متوجه شدم که کارگران تمایلی به پوشیدن کلاه‏ های ایمنی خود در هر زمان را ندارند. همانطور که زمان می‏گذشت و من مسئول نظارت بر اجرای مقررات ایمنی چند محل کار شدم، کم کم متوجه شدم که رایج‏ترین تخلف از مسائل ایمنی این است که کارگران در طول فعالیت در مکان‏هایی که پوشیدن کلاه ایمنی ضرورت دارد، از پوشیدن آن سر باز می‏زنند.

در ابتدا، من فقط تخلفات را به مدیرم گزارش میدادم، زیرا او از من می‏پرسید. همانطور که زمان می‏گذشت، من کم کم علاقه ‏مند شدم به اینکه استدلالی که پشت این تخلف وجود دارد را کشف کنم، سپس شروع کردم به صحبت با کارگران و از آنها پرسیدم که چرا آنها به طور مداوم کلاه به سر نمی‏گذارند. من در ادامه رایج‏ترین پاسخ‏هایی را که از آنها شنیدم را برای شما لیست کرده‏ ام و همچنین پیشنهادهایی را برای پاسخ آنها در نظر گرفته ‏ام که می‏توانیم در مقابل چنین پاسخ‏هایی از این پیشنهادات برایشان استفاده کنیم:

1- بیش از حد گرم است - این بهانه در فصل تابستان شایع‏ترین است. دمای هوا در مناطق گرم ایران میتواند حتی به 50 درجه سانتیگراد (بیش از 122 درجه فارنهایت) هم برسد. استفاده از کلاه ایمنی در این دما باعث عرق ریختن از پیشانی به داخل چشم‏ ها می‏شود. کارگران معمولا کلاه ایمنی را برای خشک کردن عرق پیشانی شان برمیدارند و آن را دوباره بر سر می‏گذارند، تکرار این روند بعد از چند دقیقه به کلی حذف می‏شود. تجمع حرارت در داخل کلاه ایمنی و همچنین رطوبت حاصله از عرق تبخیر شده و عدم تهویه، باعث ناراحتی بسیاری برای فردی می‏شود که آن کلاه را پوشیده است، در نتیجه شخص ترجیح میدهد آن کلاه را که منبع ناراحتی او می‏گردد از سر خود بردارد.

پاسخ – امروزه کلاه ‏های ایمنی با منافذ مخصوص تهویه بر روی کناره ‏ها و یا بالای کلاه وجود دارد. این منافذ اجازه می‏دهد هوا در داخل کلاه جریان داشته باشد و همین موضوع باعث کاهش درجه حرارت داخل کلاه و درنتیجه جلوگیری از تجمع رطوبت در آن ‏شود. این طراحی به طور خاص برای محل کار با دمای بالا ساخته شده است.

2- احساس ناراحتی – برخی از کارفرمایان سعی می‏کنند برای صرفه ‏جویی در هزینه ‏ها، تجهیزات با قیمت پایین خریداری نمایند و برخی از این کلاه ‏های ایمنی دارای یک تسمه سر هستند که بسیار زبر و خشن می‏باشد و از مواد نرم مخصوص پیشانی ساخته نشده‏ اند، بنابراین پیشانی همواره در تماس با مواد پلاستیکی زبر می‏باشد. گاهی اوقات سر این پلاستیک نرم نیست و باعث قرمزی و خارش روی پوست می‏گردد.

پاسخ – آسایش و راحتی در حال حاضر یک ویژگی مخصوص کلاه‏ های ایمنی جدید می‏باشد. راحتی یک کلاه می‏تواند از طریق یک بند انعطاف ‏پذیر که هم به صورت عمودی و هم به صورت افقی در اطراف سر می‏پیچد تا کلاه را به پیشانی محکم کند، بهبود یابد. در برخی نیز یک نوار چرمی دور کلاه وجود دارد که خاصیت جذب دارد و به آسانی تمیز و یا تعویض می‏گردد. انواع نوارهای گهواره ‏ای امکان می‏دهند که در برخورد با سر احساس لطیف ‏تری به کاربر بدهد.

3- همش میخواد بیفتد – من این را از داربست بندها و کسانی که در ارتفاعات کار می‏کنند زیاد شنیدم. کلاه ایمنی که آنها دارند، دارای یک بند چانه نیستند، بنابراین این موضوع باعث می‏شود هنگامی که کاربر به بالا یا پایین سر خود را خم می‏کند، به دلیل اینکه هر دو دستش درگیر کار است، سخت بتواند کلاه را بر روی سرش نگه دارد. اگر قرار باشد آنها همواره در حین کار مراقب نیفتادن کلاه باشند، نوک کلاه در جلو، از دید درست آنها ممانعت می‏کند. بعد از آنکه کلاه آنها از سکوی کار به پایین سقوط کند، آنها دیگر نمی‏توانند آن را بپوشند و بیشتر تمایل دارند کلاه را در یک جای امن کنار خود بگذارند تا در چند طبقه پایین‏تر و دور از دسترس.

پاسخ – تسمه مخصوص چانه اطمینان می‏دهد از اینکه کلاه در هر شرایطی بر روی سر محکم نگه داشته شود. کلاه ‏های ایمنی بسیاری موجود هستند که دارای لبه کمتر و یا حتی بدون لبه هستند و امکان می‏دهند کاربر دامنه دید رو به بالا را هنگام کار و بستن داربست‏ها، بدون محدودیت، حفظ کند.

4- من به آن عادت ندارم – این یک مسئله فرهنگی در کار است. کارگرانی که از این بهانه استفاده می‏کنند، به احتمال زیاد از یک فرهنگ کاری نشأت می‏گیرد که در واقع ایمنی به عنوان بخشی از فرهنگ اصلی کار، اجرا نمی‏شود. ایمنی یک بخش جدیدی از فرهنگ کار است که هنوز بسیاری از شرکت‏ها، آن فرهنگ را تصویب ننموده ‏اند، بنابراین افرادی که همیشه کار کرده ‏اند، عادت به پوشیدن چنین تجهیزات حفاظت شخصی ندارند.

پاسخ – این مسئله به طور عمده، آموزش کارگران در رابطه با ایمنی در محل کار را مورد خطاب قرار می‏دهد. کارکنان جدید، به ویژه نیاز دارند که تمامی آموزش‏های لازم مربوط به ایمنی را قبل از اعزام به محل کار، طی کنند.

5- این نوع پوشش، دید مردم را نسبت به موقعیت کاری من، خراب می‏کند – این بهانه ‏ای است که معمولا از کسانی که در موقعیت‏ های بالاتری قرار دارند، شنیده می‏شود. زیرا آنها دوست ندارند کلاهی را بپوشند که زیر دستان آنها نیز می‏پوشند. بویژه مدیران، دوست دارند نشان دهند که آنها متفاوت از آن افرادی هستند که زیر دستشان کار می‏کنند.

پاسخ – کلاه ‏های ایمنی در انواع رنگ‏ها عرضه می‏شوند. متداول‏ترین رنگ‏های موجود که من تا الان مشاهده کرده ‏ام عبارتست از سفید، سبز، آبی، قرمز و زرد. بسیاری از سازمان‏ها از رنگ کلاه ‏ها برای نشان دادن سطح ارشد کارکنان، استفاده می‏کنند؛ به عنوان مثال، کلاه سفید معمولا برای مدیران، مهندسان و بازدیدکنندگان در نظر گرفته می‏شود. اگر من بخواهم مهندسی را در یک محل ساخت و ساز بیابم، از طریق رنگ کلاه او، به راحتی تشخیص می‏دهم که آن فرد مهندس است یا خیر.

6- هیچ چیزی بالای سر من وجود ندارد – معمولا این دلیل برای مواقعی است که در بالای سر کارگران چیزی غیر از آسمان نیست، مانند پشت بام، یک فضای روباز بر روی زمین، یا در ورود به محل کار در نزدیکی تابلوی «منطقه کلاه ایمنی».

پاسخ – در حالیکه حوادث معمولا ناشی از خطرات موجود در بالای سرمان می‏باشد، این بدین معنا نیست که در نزدیکی زمین خطری ما را تهدید نمی‏کند. کلاه‏ های ایمنی همچنین برای محافظت سر از تابش مستقیم نور خورشید به سر ساخته شده ‏اند، بویژه آن دسته کلاه ‏هایی که مجهز به سیستم تهویه می‏باشند که در مناطق بسیار گرم با درجه حرارت بالا، بسیار مفید هستند. لبه کلاه ایمنی همچنین از تابش مستقیم نور خورشید به چشم‏ها، جلوگیری می‏کند.

لوازم جانبی کلاه ایمنی

کلاه ‏های ایمنی‏، معمولا به همراه یک سری ملحقات در کنارشان، طراحی می‏شوند. آن ملحقات در واقع بخش جداگانه ‏ای است که به صورت عمودی در امتداد لبه کلاه وصل می‏شود. تعداد زیادی از لوازم جانبی به همراه کلاه ‏های ایمنی وجود دارند که می‏توانند به کلاه وصل شوند تا متناسب با هر شغل در محل کار بتوان از آنها استفاده کرد. این لوازم جانبی برای این طراحی شده ‏اند که به کلاه وصل شوند تا بدون نیاز به در آوردن کلاه، از صورت محافظت شود.

1- طلق – طلق‏ها ابزاری هستند که به عنوان محافظ صورت به جلوی کلاه وصل می‏شوند. دو نوع اصلی از این طلق‏ها موجود است. اولی شامل یک نوع طلق شفاف است که از صورت محافظت می‏کند و در عین حال مانع از دید نمی‏شود. نوع دوم به صورت سایه‏ دار تیره می‏باشد که معمولا در جوشکاری کاربرد دارد.  این نوع از پوشش‏ها، از چشم در برابر نور تابان، به ویژه هنگامی که کارگر متناسب با کارش مجبور است به طور مستقیم به منبع نور نگاه کند، محافظت می‏کند.  

2- محافظ گوش – محافظ گوش به دو طرف کلاه وصل می‏شود و سپس پایین می ‏آید تا گوش را پوشش دهد. اینها برای محافظت از گوش در مقابل صدای زیر و گوش خراش طراحی شده ‏اند که معمولا در حدود 85 دسی بل می‏باشد.

3- آینه ‏ها – این لوازم جانبی کلاه ‏های ایمنی طراحی شده ‏اند برای اینکه میدان دید کارگر را افزایش دهند. این امکان در محیط‏های کاری خطرناک که در آن، کارگران ممکن است از پشت ضربه بخورند، استفاده می‏شود. این آینه‏ها در اندازه ‏های بسیار کوچک تعبیه شده‏ اند و براحتی می‏توان آنها را در مواقعی که ضرورتی برای استفاده نیست، جدا کرد. آنها در واقع برای محدوده دید پیرامون، کار گذاشته می‏شوند و مانع از محدوده دید نزدیک نمی‏شوند. این یک امکان کاملا اختیاری است و هیچ قانونی در حال حاضر وجود ندارد که استفاده از این آینه ‏ها را الزامی کند.

4- نصب چراغ قوه یا چراغ جلوی پیشانی – این یک دستگاهی است که در قسمت بالای کلاه نصب می‏شود و به کارگر امکان می‏دهد که در مکان‏های تاریک بدون درگیر کردن دستانش برای نگه داشتن چراغ قوه، کار خود را انجام دهد. بجای نگه داشتن چراغ قوه با یک دست، کارگر می‏تواند به سادگی چراغ قوه را به کلاه، وصل کند. این امکان مخصوص کسانی است که در مکان‏ های تاریک مانند معادن و یا فضاهای بسته یا تاریک، مشغول به کار هستند.

5- بند چانه – همانطور که قبلا ذکر شد، بند چانه، یک بندی است در زیر چانه برای جلوگیری از سقوط کلاه ایمنی از سر یک کارگر، زمانی که او بیش از حد خم می‏شود یا به بالا یا پایین نگاه می‏کند. این امکان ویژه کسانی است که در ارتفاعات کار می‏کنند. بند چانه به کارگر امکان می‏دهد که خیالش از افتادن کلاهش راحت باشد و باعث می‏گردد دستانش کاملا آزاد باشند و براحتی کار خود را انجام دهد.

6- پدهای کناری ضخیم عایق – با وجود اینکه در ایران درجه حرارت به طور مداوم بالاست، گاهی در فصل زمستان، هوا نسبتا سرد می‏شود. پدهای ضخیم و عایق کناری کلاه، طراحی شده ‏اند برای اینکه سر را در فصل زمستان گرم نگه دارند.

حمایت مدیر

به نظر من، حمایت‏های مدیران، بیشترین تاثیر را بر ایمنی می‏گذارد. مدیری که در حوزه مسائل مربوط به ایمنی، پشتیبانی و حمایتش را دلسوزانه نشان می دهد قطعا در سازمانش از سابقه بسیار خوبی در زمینه ایمنی برخوردار خواهد بود، در حالیکه، مدیری که توجه زیاد به ایمنی نمی‏کند، نتیجه عکس خواهد داشت، بدون در نظر گرفتن مهارت مهندس ایمنی پروژه.

من به گفته استادم بسیار علاقه مند هستم که میگفت «نسبت به کارهایی که می‏کنید فکر کنید، زیرا اعمالی که یک شخص انجام میدهد، بر روی اعمال هرکسی که در اطرافش باشد، تاثیر می‏گذارد». این جمله بیانگر این است که هرچه قدر موقعیت شخصی که عملی را انجام می‏دهد بالاتر باشد، تاثیری که بر اطرافیانش می‏گذارد، بیشتر است.

من در طی چند پروژه دیده ‏ام که در آن پروژه ‏ها کارگران بر سر این موضوع صحبت می‏کردند که آنها از قوانین پیروی نمی‏کنند زیرا مافوق آنها نیز از آن قوانین پیروی نمی‏کند. مدیران پروژه که کلاه ایمنی خود را بر سرشان نمی‏گذارند، معمولا مهندسانی دارند که تحت نظر آنها کار می‏کنند و این مهندسان نیز براساس مثال قبل، از کلاه ایمنی استفاده نمی‏کنند، بنابراین تا زمانی که سرپرستان از کلاه ایمنی استفاده نمی‏کنند، کارگران نیز به تبعیت از آنها، این تجهیزات محافظتی را بر سرشان نمی‏گذارند.

عکس این قضیه نیز صادق است. یعنی در صورتی که مدیر پروژه به پوشیدن کلاه ایمنی اهمیت بدهد، اطمینان حاصل می‏شود که کارکنانی که در سمت پایین‏تری قرار دارند، از این قانون پیروی خواهند کرد و کلاه‏های ایمنی ‏شان را بر سرشان می‏گذارند و به همین ترتیب اشخاصی که زیر دست آنها کار می‏کنند.

نقش مهندس ایمنی در مثال اشاره شده در بالا، این است که اطمینان حاصل کند از اینکه هرکس به طور کامل تجهیزات حفاظت فردی مورد نیازش را پوشیده است. در واقع، در بیشتر سازمان‏ها، مهندس ایمنی خودش تحت نظر مدیر پروژه کار می‏کند و به اندازه‏ای موثر است که مدیر پروژه می‏خواهد، و به مدیر پروژه این امکان را می‏دهد که هر آنچه را که او میخواهد انجام دهد، با دانستن اینکه او مسئول نخواهد بود.

در چند موردی که من دیده ‏ام، مهندس ایمنی به صورت مستقل از مدیر پروژه کار می‏کند، مهندس ایمنی این اختیار را دارد که مدیر پروژه را مسئول خلاف‏هایش از قوانین و مقررات ایمنی محل کار، کند.

انگیزه تفکر

استاد من یکبار به من گفت که ما باید تمام تلاش خود را بکنیم تا از وقوع خطرات پیشگیری کنیم تا اینکه به آنها واکنش نشان دهیم. این بدان معنی است که ما باید خطرات را کشف کنیم و در مقابل، قبل از وقوع حادثه، اقدامات پیشگیرانه انجام دهیم. ولی این را هم باید بدانیم که ما همواره قادر به پیشگیری نخواهیم بود، گاهی اوقات حوادث غیر مترقبه اتفاق می‏افتد. کلاه ایمنی من پر از خراش است که هر کدام از این خراش‏ها حرفی برای گفتن دارد، برخی از این خراش‏ها به دلیل اتفاق‏های غیر منتظره در سر کارم بوجود آمده است.

من از لوازم جانبی مختلف مربوط به کلاه‏ های ایمنی، برای شما حرف زدم. اگر طرح جدیدی در رابطه با کلاه‏ های ایمنی در محل کار، به ذهنتان رسیده، چیست؟ اگر ایده‏ ای همین حالا به ذهن شما خطور کرده، من پیشنهاد میکنم آن ایده را برای خودتان آزمایش کنید تا بدین وسیله محیط کار امن‏تری داشته باشید.

نویسنده : مهیارلاهیجانیان